Pobierz notatki ⤵️
Podaj swój adres mailowy i pobierz je wszystkie! 🤩
1. Podstawowe Definicje
- Atom – jest to najmniejsza jednostka pierwiastka chemicznego; składa się z jądra, zawierającego protony i neutrony, oraz krążących wokół niego elektronów ; atomy są podstawowymi jednostkami budującymi materię, będąc w nieustannym ruchu.
- Pierwiastek – to substancja chemiczna, która nie może zostać rozdzielona na prostsze składniki chemiczne za pomocą standardowych metod chemicznych ; każdy pierwiastek ma swoje unikalne właściwości chemiczne i fizyczne ; to zbiór atomów o takiej samej liczbie protonów w jądrze.
- Makroelementy – to pierwiastki, których organizm potrzebuje w dużych ilościach (>100 mg/dobę) , stanowią >0,01% suchej masy. Zalicza się do nich: węgiel, wodór, tlen, azot, siarka, fosfor, wapń, magnez, chlor, potas i sód.
- Pierwiastki biogenne – są to pierwiastki budulcowe , znajdują się we wszystkich związkach organicznych organizmów żywych , budują białka, węglowodany, tłuszcze i kwasy nukleinowe. Są to: węgiel, wodór, tlen, azot, siarka i fosfor.
- Mnemotechnika: Cichy Hipopotam Ogląda Nudne Seriale w Pokoju
- Mnemotechnika: „CHO – bez nich nie ma życia, NSP – to biologia ukryta"
- Mikroelementy – to pierwiastki, których organizm potrzebuje w niewielkich ilościach (<100 mg/dobę) , stanowią <0,01% suchej masy. Są to: żelazo, miedź, cynk, kobalt, fluor, jod.
- Ultraelementy – są to pierwiastki śladowe, które występują w organizmach żywych w minimalnych ilościach ; mimo ich znikomej obecności, niektóre pełnią ważne funkcje biologiczne. Przykłady ultraelementów to: srebro, selen, platyna, chrom, molibden i nikiel.
- Sucha masa – jest to masa organizmu, komórki lub tkanki po całkowitym usunięciu/odparowaniu wody (tylko białka, tłuszcze, cukry, sole mineralne, itp.) – używa się jej, by dokładnie porównać skład chemiczny organizmów (bo ilość wody może się różnić).
- Świeża masa – jest to masa organizmu, komórki lub tkanki razem z wodą , to masa żywego lub niedosuszonego materiału biologicznego, jaki występuje naturalnie.
2. Charakterystyka Makroelementów – Pierwiastki Biogenne
Węgiel (C)
- Funkcja: Podstawowy składnik i budulec związków organicznych, takich jak węglowodany, lipidy, białka i kwasy nukleinowe.
- Źródło: Występuje we wszystkich produktach pokarmowych.
- Skutki niedoboru:
- U roślin: ograniczony wzrost, słabe kiełkowanie, chloroza liści.
- U zwierząt: słabe zdrowie, zmniejszenie aktywności metabolicznej i niedożywienie.
Wodór (H)
- Funkcja: Składnik wielu związków chemicznych (np. wody H2O) , niezbędny do utrzymania homeostazy , jony H+ (protony) regulują pH, uczestniczą w oddychaniu komórkowym i wpływają na działanie enzymów.
- Źródło: Woda, wszystkie produkty pokarmowe.
- Skutki niedoboru:
- U roślin: zahamowanie wzrostu, zmniejszona wydajność fotosyntezy.
- U zwierząt: odwodnienie, zaburzenia równowagi elektrolitowej, problemy z układem nerwowym.
Tlen (O)
- Funkcja: Niezbędny do oddychania , procesów metabolicznych, w których zachodzi utlenianie substancji organicznych.
- Źródło: Atmosfera, woda.
- Skutki niedoboru:
- U roślin: zamieranie tkanek, słaby wzrost korzeni, chloroza.
- U zwierząt: brak energii, zaburzenia funkcji mózgu i serca, a nawet śmierć.
Azot (N)
- Funkcja: Składnik białek, zasad azotowych, przenośników energii, barwników fotosyntetycznych i fitohormonów.
- Źródło: Mięso, nabiał, jaja, strączki, orzechy, pestki, pełne ziarna zbóż.
- Skutki niedoboru:
- U roślin: zahamowanie wzrostu, żółknięcie liści, słabe plony, wzrost syntezy antocyjanów.
- U zwierząt: spadek masy ciała, osłabienie odporności, osłabiony wzrost u dzieci, choroby wątroby.
Siarka (S)
- Funkcja: Składnik aminokwasów, niektórych witamin, hormonów i koenzymów , istotna w syntezie białek , bierze udział w tworzeniu mostków disiarczkowych (grupa -SH) między resztami cysteiny , istotna w syntezie chlorofilu.
- Źródło: Jaja, mleko i jego przetwory, strączki, cebula, kapusta, morele.
- Skutki niedoboru:
- U roślin: zahamowanie wzrostu i kwitnienia, chloroza młodych liści.
- U zwierząt: zły stan skóry, włosów i paznokci, zaburzenia pracy wątroby.
Fosfor (P)
- Funkcja: Składnik kwasów nukleinowych, nukleotydów (np. ATP), fosfolipidów i koenzymów , budulec kości i zębów.
- Źródło: Ryby, otręby, mleko, sery, orzechy, pełne ziarna zbóż, strączki, migdały.
- Skutki niedoboru:
- U roślin: zamieranie tkanek, słaby wzrost korzeni, chloroza, słabe kwitnienie, obumieranie młodych liści.
- U zwierząt: osłabienie kości, zębów i muszli, zaburzenia wzrostu, zaburzenia neurologiczne.
3. Charakterystyka Makroelementów – Pozostałe
Wapń (Ca)
- Funkcja: Składnik kości, zębów, muszli , pełni rolę w przekazywaniu impulsów nerwowych, skurczach mięśniowych oraz krzepnięciu krwi.
- Źródło: Mleko i jego produkty, ryby, natka pietruszki, jarmuż, szpinak, sezam.
- Skutki niedoboru:
- U roślin: zaburzenia wzrostu korzeni, śluzowacenie korzeni, zahamowanie wzrostu, zamieranie brzegowe liści.
- U zwierząt: osłabienie kości, zwiększone ryzyko złamań, osteoporoza, zaburzenia nerwowo-mięśniowe, zaburzenia procesu krzepnięcia.
Magnez (Mg)
- Funkcja: Niezbędny do aktywacji wielu enzymów, stabilizuje strukturę rybosomów , składnik mięśni, kości i zębów , składnik chlorofilu.
- Źródło: Pestki dyni, kasza gryczana, strączki, kakao, otręby pszenne.
- Skutki niedoboru:
- U roślin: zahamowanie fotosyntezy, zmniejszenie wzrostu roślin, chloroza.
- U zwierząt: zaburzenia nerwowo-mięśniowe, osłabienie mięśni, kurcze mięśni, zaburzenia rytmu serca, bóle i zawroty głowy, rozdrażnienie.
Sód (Na)
- Funkcja: Kluczowy elektrolit , reguluje ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych , bierze udział w przewodzeniu impulsów nerwowych oraz w skurczach mięśni.
- Źródło: Sól kuchenna, ryby i owoce morza.
- Skutki niedoboru:
- U roślin: zanik różnicy potencjałów i utrata pobudliwości komórek, zahamowanie wzrostu, chloroza na wierzchołkach i brzegach liści, nekroza.
- U zwierząt: odwodnienie, spadek ciśnienia krwi, zaburzenia neurologiczne, zanik różnicy potencjałów.
Potas (K)
- Funkcja: Kluczowy elektrolit , reguluje równowagę wodno-elektrolitową , uczestniczy w przewodzeniu impulsów nerwowych i skurczach mięśni.
- Źródło: Strączki, kakao, pomidory, banany, soczewica, botwinka.
- Skutki niedoboru:
- U roślin: zahamowanie fotosyntezy, chloroza, nekroza.
- U zwierząt: zaburzenia rytmu serca, osłabienie mięśni, nadciśnienie, osłabienie, apatia.
Chlor (Cl)
- Funkcja: Główny składnik płynu pozakomórkowego i soku żołądkowego , uczestniczy w regulacji równowagi kwasowo-zasadowej , bierze udział w przewodzeniu impulsów nerwowych , reguluje gospodarkę wodno-elektrolitową i równowagę kwasowo-zasadową.
- Źródło: Sól kuchenna, owoce morza i ryby, produkty z dodatkiem soli.
- Skutki niedoboru:
- U roślin: zahamowanie fotosyntezy, chloroza, nekroza.
- U zwierząt: zaburzenia trawienia, zaburzenia równowagi elektrolitowej, osłabienie pracy mięśni.
4. Charakterystyka Mikroelementów
Żelazo (Fe)
- Funkcja: Składnik białek magazynujących i transportujących tlen , składnik enzymów przenoszących elektrony w procesach metabolicznych (fotosynteza i oddychanie komórkowe).
- Źródło: Czerwone mięso, podroby, strączki (soja, biała fasola, soczewica), zielone warzywa liściaste.
- Skutki niedoboru:
- U roślin: ograniczenie produkcji chlorofilu, zaburzenia oddychania komórkowego i fotosyntezy.
- U zwierząt: anemia, apatia, osłabienie, bladość skóry, zaburzenia oddychania komórkowego.
Jod (J)
- Funkcja: Niezbędny do produkcji hormonów tarczycy (T3 i T4), regulujących metabolizm i wzrost , istotny dla rozwoju mózgu u dzieci.
- Źródło: Produkty pochodzenia morskiego (ryby, owoce morza, algi/glony), sól jodowana.
- Skutki niedoboru:
- U roślin: brak widocznych skutków/może prowadzić do zaburzeń wzrostu.
- U zwierząt: problemy z funkcjonowaniem tarczycy, opóźniony rozwój, upośledzenie intelektualne (w przypadku niedoboru u kobiet w ciąży).
Fluor (F)
- Funkcja: Istotny dla zdrowia zębów, chroni przed próchnicą i wzmacnia szkliwo , jest ważny dla mineralizacji kości.
- Źródło: Woda pitna, niektóre rodzaje ryb, herbata, produkty pełnoziarniste, sery.
- Skutki niedoboru:
- U roślin: brak widocznych skutków/możliwa większa podatność na infekcje.
- U zwierząt: zmniejszona odporność na próchnicę, słabe zdrowie kości, słabsze szkliwo zębów, osteoporoza.
