🎭 Postać Konrada – Przemiana i Pycha
Konrad występuje w trzech odsłonach:
- Więzień/Gustaw: Przechodzi przemianę w celi.
- Przemiana: Z romantycznego kochanka (Gustawa) przechodzi w kochanka ojczyzny (Konrada).
- Pieśń Szatańska: Śpiewa pieśń: "zemsta, zemsta, zemsta na wroga, / z Bogiem i choćby mimo Boga!".
- Wielka Improwizacja: Poeta-wieszcz rzuca wyzwanie Bogu i grzeszy pychą. Tłumaczy się przy tym prometejskim umiłowaniem ludzkości.
- Przepowiednia: Zostanie wykonawcą mesjanistycznej przepowiedni.
📍 Miejsca Akcji i Bohaterowie
Więzienie w Klasztorze Bazylianów w Wilnie
- Więźniowie: Konrad (Gustaw), Adolf, Jakub, Tomasz Zan, Jan Sobolewski, Feliks Kołakowski, Jankowski, Józef Frejend, Ksiądz Lwowicz, Żegota (opowiada przypowieść o ziarnie i diable), Surin, Jacek, Kapral.
Dom Wiejski pod Lwowem (Widzenie Ewy)
- Ewa: Modli się za cierpiących patriotów, zwłaszcza za Konrada. Ma widzenie: z obrazu ozdobionego kwiatami z jej ogródka zstępują Matka Boska i Jezus. W spersonifikowanej Róży odradza się oczyszczona dusza Konrada.
Salon Warszawski
- Młodzi Patrioci (Towarzystwo Stolikowe): Zenon Niemojewski, Adolf, Młoda Dama, Stary Polak, Piotr Wysocki.
- Arystokraci: Arystokraci, damy, urzędnicy, wojskowi, literaci.
Cmentarz – Noc Dziadów
- Kobieta: Nosi żałobę, pragnie powtórnie zobaczyć widmo (nawiązanie do Dziadów cz. IV), ale ukochany nie przybywa – wniosek, że nie jest duchem. Rozpoznaje go wśród więźniów niesionych w głąb Rosji – rana na czole świadczy, że ma zranioną duszę.
- Guślarz: Przyszedł poprowadzić obrzęd, ale ukochany nie przybywa.
- Widmo Doktora Bajkowa: Pokutujące duchy.
😈 Zausznicy Nowosilcowa – Zdrada i Terror
Rezydencja Senatora w Wilnie
- Senator (Mikołaj Nowosilcow): Jeden z najbliższych współpracowników Aleksandra I, kurator wileńskiego okręgu szkolnego, rusyfikator, organizator tajnej policji Królestwa Polskiego. Zasłynął z determinacji w walce z polskim ruchem wolnościowym – jeden z najbardziej znienawidzonych urzędników carskich.
- Zausznicy Senatora: Urzędnicy carscy, damy, wojskowi, lokalna socjeta zmuszona do przyjęcia zaproszenia.
- Justyn Pol: Kipi nienawiścią do Senatora.
- Bestużew: Porządny Rosjanin, zaleca rozsądek.
Zdrajcy Narodowi
- Doktor: Zdrajca narodowy, postać wzorowana na Auguście Bécu (ojczymie Juliusza Słowackiego), który prowadził śledztwo w sprawie tajnego ruchu studenckiego. Faktycznie zginął od uderzenia pioruna, co przepowiada Ksiądz Piotr. Wizerunek Doktora sprowokował napięcie pomiędzy poetami (Mickiewiczem a Słowackim).
- Pelikan: Zdrajca narodowy i sprzedawczyk, zabiegający o łaski Senatora. Pierwowzorem postaci był Wacław Pelikan, profesor chirurgii na Uniwersytecie Wileńskim.
- Bajkow: Poplecznik Senatora, bezwzględny i okrutny podczas przesłuchań. Dręczy Księdza Piotra.
🙏 Postacie Pokorne i Mesjanizm
- Ksiądz Piotr: Przeciwieństwo grzeszącego pychą Konrada, przepełniony pokorą i miłością do Boga i ludzi. Ratuję duszę Konrada, a zarazem przejmuje od niego dar jasnowidzenia. Wieszczy nadejście tajemniczego męża "czterdzieści i cztery". Przepowiada śmierć Doktora od pioruna. Wprowadza do dramatu ideę mesjanizmu.
- Pani Rollinsonowa: Niewidoma wdowa, matka torturowanego więźnia. Błaga Senatora o łaskę, przeklina go, gdy odkrywa, że ją okłamał.
- Jan Rollinson: Więzień gimnazjum, mimo tortur nie zdradza przyjaciół.
